Meer dan twee derde van de installatiebedrijven heeft ambities om Nederland te helpen verduurzamen en innovatieve techniekconcepten te ontwikkelen.
Binnen het personeelsbestand van de installatiebedrijven vragen deze ambities vaak om nieuwe of andere kennis en vaardigheden. Bedrijven lossen dit op door scholing van hun werknemers en door inhuur van specialistische zzp’ers of door buiten de eigen sector op zoek te gaan naar nieuwe medewerkers met de gewenste kennis.
Tegelijkertijd hebben de bedrijven te maken de realiteit van een steeds krapper wordende arbeidsmarkt. Bedrijven geven aan dat het werk hierdoor steeds vaker vertraging oploopt of zelfs helemaal blijft liggen. Voor de bedrijven en de brancheorganisaties ligt hier een forse uitdaging om op zoek te gaan naar manieren om de wervingskracht te vergroten of naar alternatieve groeistrategieën.
Maatschappelijke ontwikkelingen
Omdat de bouw weer aantrekt hebben de bedrijven in de technische installatiebranche sinds vorig jaar te maken met een forse toename van werk. Bij 64 procent is de werkvoorraad (veel) groter dan een jaar geleden. Daarbij speelt ook een rol dat de techniek een steeds groter onderdeel is van oplossingen voor maatschappelijke thema’s.
Uit de bedrijvenenquête van OTIB blijkt dat 60 procent van de installatiebedrijven concreet bezig is met werkzaamheden op het terrein van alternatieve energiebronnen en duurzaam bouwen. En op korte termijn verwacht meer dan de helft van de bedrijven ook bezig te zijn met prefab of conceptueel bouwen en de transformatie van kantoorpanden. Daarnaast is de installatiebranche nauw betrokken bij de energietransitie, circulair bouwen, groene energieopwekking en techniekconcepten binnen de zorg die ouderen kunnen ondersteunen in bijvoorbeeld het langer zelfstandig thuis blijven wonen. ‘Internet of things’ is een snelgroeiende ontwikkeling waarbij veel data beschikbaar komt die verzameld en gebruikt kan worden in beheer, onderhoud en beheersing van bedrijfsprocessen. TI-bedrijven bouwen mee aan de voorzieningen hiervoor en gebruiken het zelf ook steeds vaker binnen hun dienstverlening.
Innovatie
Gegeven de inzet van de TI-bedrijven bij deze vernieuwingen verbaast het dan ook niet dat bijna de helft van de bedrijven in de enquête aangeeft bezig te zijn geweest met een technologische innovatie. Bijvoorbeeld met de introductie van een nieuw of verbeterd product of dienst, of met het verbeteren van het proces voor het produceren van goederen of het leveren van diensten. Iets minder dan de helft van de bedrijven heeft een niet-technologische innovatie doorgevoerd, zoals een organisatorische verandering of de introductie van een nieuwe of verbeterde marketingmethode. Bij de innovatieve bedrijven hebben medewerkers vaak nieuwe taken gekregen, taken die eerder niet in het bedrijf gedaan werden. De innovaties en maatschappelijke ontwikkelingen vragen dus niet alleen om méér medewerkers maar ook om medewerkers met andere, nieuwe kennis en kunde.
Andere werkwijzen
Dit valt samen met de ontwikkeling dat de techniekbedrijven binnen hun eigen organisatie nieuwe werkwijzen gaan toepassen, of op zoek gaan naar een ander rol in de keten of samenwerking met anderen. Werken met een BIM blijkt een belangrijke aanjager hierbij. In de hele bouwkolom zien we een toename van digitalisering en juridisering.
Rollen van TI-bedrijven
Om mee te kunnen gaan in alle nieuwe ontwikkelen zullen TI-bedrijven andere posities in moeten nemen, zowel richting de klant als richting hun collega’s in de bouwkolom. De posities die de TI-bedrijven kunnen innemen zijn in een eerdere studie voor OTIB onderscheiden aan de hand van een viertal rollen: de assembler, de provider, de creator en de integrator.
De TI-bedrijven blijken deze rollen te herkennen. Nog steeds zien veel TI-bedrijven zich voornamelijk als assembler: zij leveren en monteren installaties, maar een groeiend aantal bedrijven lijkt zich thuis te voelen in de rol van integrator. Slechts een beperkt deel van de bedrijven herkent zich het best in de rol van operator/provider of van creator.
Het grootste deel van de bedrijven verwacht dat ze over vijf jaar nog in dezelfde rol zullen opereren. Maar zo’n tien procent van de bedrijven verwacht te zullen overstappen naar een andere rol. Meestal is dat een overstap van assembler naar de integrator of de creator rol. Ook de overstap naar een andere rol vraagt om nieuwe kennis binnen de organisatie.
Kennis en vaardigheden
Praktisch alle bedrijven besteden actief aandacht aan het actueel houden van kennis en kunde via kwalificering van het eigen personeel.
Ook voor die medewerkers betekent dit dat ze zich nieuwe kennis en kunde eigen moeten maken om de taken te kunnen uitvoeren.
Vaak gaat het daarbij om het verwerven van kennis over nieuwe duurzame technieken.
[kolom_einde]
Bij vijftien procent van de bedrijven wordt nieuwe kennis en kunde gezocht via het binnenhalen van nieuwe medewerkers. Opvallend is dat de integrator bedrijven vooral hun kennis en kunde op peil houden door leerling-monteurs aan te nemen. Zij hebben dan ook vaker dan de andere TI-bedrijven vacatures voor leerling-monteurs. Het argument daarbij zou kunnen zijn dat deze jongeren vaak een andere houding hebben ten opzichte van leren op het werk.
Providers zijn vaker gericht op samenwerking met anderen om nieuwe kennis in huis te halen. De creators zoeken nieuwe kennis vooral in het aantrekken of inlenen van nieuw personeel of van zzp’ers.
Realiteit huidige arbeidsmarkt
Tegelijkertijd hebben ook de installatiebedrijven te maken met de realiteit van de huidige arbeidsmarkt. Gegeven het feit dat de werkvoorraad en de vacatures zo zijn toegenomen lijkt de markt weer net zo krap te worden als in 2008, het laatste jaar voor de crisis. Driekwart van de bedrijven heeft in 2018 vacatures. Het aantal bedrijven met moeilijk vervulbare vacatures voor leerling-monteurs ligt zelfs alweer hoger dan in 2008. Bedrijven zijn niet alleen op zoek naar ervaren monteurs maar ook steeds vaker naar leerling-monteurs.
Een kwart van de installatiebedrijven geeft zelfs aan dat er werk blijft liggen waardoor de branche minder hard groeit dan zou kunnen. Daarmee hebben niet alleen de bedrijven maar ook de klanten last van het tekort aan personeel. De vraag is of hierdoor de beoogde bouwresultaten en activiteiten in het kader van de energietransitie niet in gevaar gaan komen of op zijn minst vertraging gaan oplopen. Er zijn creatievere oplossingen nodig, ook om te voorkomen dat de TI-branche marktaandeel verliest.
Alternatieve groeistrategie
Bedrijven die toch willen groeien zonder te kunnen beschikken over de benodigde personeelsuitbreiding moeten daarom op zoek naar alternatieve groeistrategieën. Een belangrijke alternatieve strategie is ‘slim werken en slim leren’ (sociale innovatie). Slim werken veronderstelt veel aandacht voor het verbeteren en vernieuwen van de producten en diensten. Hiervoor zijn betrokken, breed inzetbare, ondernemende werknemers nodig die zich in het vak ontwikkelen en die voortdurend (nieuwe) marktkansen zoeken en benutten in combinatie met de strategische kennis van het management[1]. Slim leren gaat om het creatiever inzetten van kennis en kunde binnen de organisatie. Een goede leercultuur is daarbij een noodzakelijke voorwaarde. Daarbij gaat het niet alleen om nieuwe instromers maar ook om ervaren medewerkers. Daarnaast zal men alert moeten blijven op de mogelijkheden die automatisering en digitalisering bieden. Arbeidsbesparende technieken kunnen (op termijn) helpen om de vraag naar personeel te verminderen. En op de mogelijkheden van het inzetten van meer, al dan niet gespecialiseerde, zzp’ers of potentiële werknemers die op het eerste oog niet aan het profiel voldoen. Belangrijk onderdeel daarbij is het ontwikkelen van een aansprekende bedrijfsidentiteit door te werken met moderne technieken aan uitdagende projecten. Bedrijven worden zo niet alleen aantrekkelijker voor opdrachtgevers, maar ook voor de huidige én voor nieuwe medewerkers.
Gevolgen voor de sector en de belangrijke maatschappelijke thema’s
Kortom, om Nederland te verduurzamen is veel inzet nodig van de TI-bedrijven. Op dit moment is echter zowel behoefte aan (veel) nieuwe mensen als aan (veel) nieuwe kennis waardoor de verduurzaming vertraging dreigt op te lopen. Als TI-bedrijven zorgen dat ze aantrekkelijk zijn voor klanten, bijvoorbeeld door te werken met vernieuwende technieken, zijn ze ook voor potentiële nieuwe medewerkers en voor de huidige medewerkers aantrekkelijk en vergroten ze hun kans op nieuwe instromers. Tegelijkertijd zullen ze de in het bedrijf aanwezige kennis slim moeten organiseren en nieuwe kennis slim moeten verwerven.
Meer lezen?
In het meest actuele tweejaarlijkse trendrapport van OTIB “Trends en ontwikkelingen in de technische installatiebranche 2018-2022” worden deze thema’s verder uitgewerkt en geanalyseerd aan de hand van de laatste onderzoeksresultaten omtrent bedrijvigheid, arbeidsmarkt en beroepsopleiding in de TI.
In de Uitkomsten bedrijven enquête 2018 vindt u een verslag van de meest actuele cijfers en uitkomsten van de jaarlijkse telefonische en digitale enquête onder TI-bedrijven.
CONNECT2025 is de derde toekomstverkenning voor Nederland en de installatiebranche, bedoeld als leidraad en inspiratie.
Foto artikel : Hans Engbers / Shutterstock
[1] Frank Pot, ‘Slimmer werken in de industrie’, in Holland Management Review. nr 161, jaargang 32, juni 2015